در سال های اخیر به دلیل تحولات شگرف در فناوری اطلاعات، تعاریف و تعابیر جدیدی وارد ادبیات سیاسی جهان شده است. یکی از مهم ترین این تعابیر، جنگ نرم است که نوعی دگرگونی بدون خونریزی یا براندازی بدون خشونت است که در قرون گذشته به این صورت وجود نداشته است. جنگ نرم، هجوم همه جانبة دشمن در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است که نتیجه آن در یک نظام سیاسی استحاله و جایگزینی هویت های جدید است. در جنگ نرم، مهاجم با بهره گیری از ابزارهای مناسب که در حال حاضر رسانه ها هستند اراده خود را بر یک ملت تحمیل و آن کشور را در ابعاد گوناگون و با روش های نرم افرازانه اشغال می کند. در این صورت، مهاجم بدون اشغال نظامی، اندیشه و عزم و اراده یک ملت را از طریق جنگ رسانه ای به اشغال درمی آورد و خواست خود را بدون کاربرد زور محقق می سازد؛ از این رو، سلطه و اشغال در جنگ نرم همه جانبه است چرا که بر افکار، باورها و رفتارهای کشور مقصد تأثیر می گذارد. سؤال اصلی در این مقاله آن است که نقش رسانه در جنگ نرم چیست؟ پاسخ (فرضیه) اولیه آن است که در شرایط فعلی، امکان موفقیت جنگ نرم بدون رسانه امکان ندارد.
قرن 21 را عصر ارتباطات و اطلاعات می نامند. در این عصر تحولاتی شگرف در فناوری اطلاعات رخ داده است که تا چند دهه پیش تصور آن نیز ممکن نبود. شبکه های رایانه ای، ماهواره ها، تلویزیون های جهانی و ... جغرافیای جدیدی را پدید آورده اند که از آن با نام جغرافیای مجازی نام برده می شود. به همین جهت سیاست مداران و دولت مردان می کوشند از طریق این رسانه ها که ابزار مناسب قدرت نرم هستند مخاطبان خود را در آن سوی مرزها تحت تأثیر قرار دهند. به بیان دیگر، در این عصر دیگر صحنه جنگ محدود به میادین درگیری نیست، بلکه رسانه ها با پخش تصاویر، اخبار، مصاحبه های گزینشی و ... قادرند افکار عمومی بین المللی را به سمت و سویی که می خواهند هدایت کنند. این بُعد از تأثیرگذاریِ رسانه ای در اشغال کویت توسط عراق و سپس آزادسازی آن کشور مشاهده می شود. به گونه ای که ادعا می شود اگر کشوری بتواند بر صفحه تلویزیون وجود داشته باشد، قادر خواهد بود به بقای خود ادامه دهد.
امروز رسانه ها قادرند با دستکاری و تحریف، اطلاعات سفید را سیاه، زشت را زیبا، اشغالگری را آزادی بخش، آزادی خواهی را تروریسم و... جلوه دهند و جالب است افکار عمومی نیز ناهشیارانه آن را می پذیرد. در شرایط فعلی رسانه ها از آن درجه اهمیت برخوردارند که حتی استراتژیست های نظامی نیز در عملیات روانی به جنگ رسانه ای متوسل می شوند. این مقاله به گوشه ای از قدرت رسانه ها که در جنگ نرم مورد بهره برداری قرار می گیرد، می پردازد.
مقدمه
تا سال 1945 میلادی غالب جنگها "جنگ سخت" بود. پس از آن با توجه به دو قطبی شدن جهان به بلوک شرق و بلوک غرب، دور جدیدی از رقابت ها میان آمریکا و شوروی سابق آغاز شد که به "جنگ سرد" مشهور شد. جنگ سرد ترکیبی از جنگ سخت و جنگ نرم بود که طی آن دو ابر قدرت در عین تهدیدهای سخت از رویارویی مستقیم با یکدیگر پرهیز میکردند.
با فروپاشی شوروی در سال 1991 میلادی و پایان جنگ سرد کارشناسان بخش جنگ در ایالات متحده با استفاده از تجارب دو جنگ جهانی و دوران جنگ سرد دریافتند که می شود با هزینه کمتر و بدون دخالت مستقیم در سایر کشورها به اهداف سیاسی، اقتصادی و... دست یافت که در ادبیات سیاسی جهان به جنگ نرم شهرت یافت.
این نوع جنگ از فروپاشی شوروی شروع و تاکنون ادامه داشته و متکی بر تهدیدات نرم و قدرت نرم فرهنگی و اجتماعی است.آمریکایی ها با استفده از این نوع جنگ تاکنون موفق به تغییر چندین رژیم سیاسی در کشورهای مورد نظر شدند. انقلاب های رنگی که در چندین کشور بلوک شرق و شوروی سابق رخ داد،در واقع نمونه ای از جنگ نرم است. آمریکایی ها با استفاده از قدرت نرم موفق به تغییر رژیم های سیاسی در کشورهایی چون لهستان،گرجستان، چک اسلواکی، قرقیزستان، اکراین و تاجیکستان گردید. در تمامی این دگرگونی های سیاسی بدون استفاده از ابزار خشونت و صرفا با تکیه بر قدرت نرم و ابزار رسانه، با تغییر در ارزش ها و الگوهای رفتاری از رژیم های سیاسی حاکم مشروعیتزدایی گردید و از طریق جنبشهای مردمی و ایجاد بی ثباتی سیاسی، قدرت سیاسی جابه جا شد.
جنگ نرم در قالبهای مختلف مثل : انقلاب مخملی ، انقلاب های رنگی (انقلاب نارنجی و...)، عملیات روانی ، جنگ رسانهای، با استفاده از ابزار رسانهای ( رادیو ، تلویزیون، روزنامه و امثال آن) و ... توانست نظام سیاسی بعضی از کشورها ـ مانند اوکراین و گرجستان ـ را تغییر دهد.
تعریف جنگ نرم
مفهوم جنگ نرم (Soft Warfare) در مقابل جنگ سخت (Warfare Hard) است و تعريف واحدی كه مورد پذيرش همگان باشد ندارد.
«جان كالينز» تئوريسين دانشگاه ملي جنگ آمريكا، جنگ نرم را عبارت از “استفاده طراحي شده از تبليغات و ابزارهاي مربوط به آن، براي نفوذ در مختصات فكري دشمن با توسل به شيوه هايي كه موجب پيشرفت مقاصد امنيت ملي مجري مي شود”، مي داند.
ارتش ايالات متحده آمریکا در آيين رزمي خود آن را بدين صورت تعريف نموده است: “جنگ نرم، استفاده دقيق و طراحي شده از تبليغات و ديگر اعمالي است كه منظور اصلي آن تاثيرگذاري بر عقايد، احساسات، تمايلات و رفتار دشمن، گروه بي طرف و يا گروههاي دوست است به نحوي كه براي برآوردن مقاصد و اهداف ملي پشتيبان باشد”.با عنايت به تعاريف فوق، معروفترين تعريف را به جوزف ناي، پژوهشگر برجسته آمريكايي در حوزه “قدرت نرم” نسبت مي دهند. وي در سال1990 ميلادي در مجله “سياست خارجي” شماره 80 ، قدرت نرم را “توانايي شكل دهي ترجيحات ديگران” تعريف كرد. تعريفي كه قبل از وي «پروفسور حميد مولانا» در سال1986 در كتاب “اطلاعات و ارتباطات جهاني؛ مرزهاي نو در روابط بين الملل” به آن اشاره كرده بود. با اين وجود مهمترين كتاب در حوزه جنگ نرم را جوزف ناي در سال2004 ، تحت عنوان “قدرت نرم؛ ابزاري براي موفقيت در سياست جهاني” منتشر نمود.
بنابراين جنگ نرم را مي توان هرگونه اقدام نرم، رواني و تبليغات رسانه اي كه جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگيري و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شكست وا مي دارد. جنگ رواني، جنگ سفيد، جنگ رسانه اي، عمليات رواني، براندازي نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملي، انقلاب رنگي و... از اشكال جنگ نرم است .
به عبارت دیگر جنگ نرم مترادف اصطلاحات بسياري در علوم سياسي و نظامي مي باشد. در علوم نظامي از واژه هايي مانند جنگ رواني يا عمليات رواني استفاده مي شود و در علوم سياسي مي توان به واژه هايي چون براندازي نرم، تهديد نرم، انقلاب مخملين و اخيراً به واژه انقلاب رنگين اشاره كرد.در تمامي اصطلاحات بالا هدف مشترك تحميل اراده گروهي بر گروه ديگر بدون استفاده از راه هاي نظامي است.
در يك تعريف كامل تر مي توان گفت، جنگ نرم يك اقدام پيچيده و پنهان متشكل از عمليات هاي سياسي، فرهنگي و اطلاعاتي توسط قدرت هاي بزرگ جهان براي ايجاد تغييرات دلخواه و مطلوب در كشورهاي هدف است.
دلایل استفاده از جنگ نرم
انتشار مقاله مشهور «جوزف نای» نظریهپرداز آمریکایی تحت عنوان «قدرت نرم» power Soft در فصلنامه آمریکایی foreign policy در سال ۱۹۹۰ دیدگاه جدیدی را به مخاطبان ارائه کرد که براساس آن ایالات متحده به جای آن که از طریق بکارگیری آنچه که قدرت سخت می نامند به انجام کودتای نظامی در کشورهای رقیب اقدام کند؛ تلاش خود را بر ایجاد تغییرات در کشورهای هدف از طریق تأثیرگذاری بر نخبگان جامعه متمرکز می کند.
براین اساس آمریکا می توانست بجای سرمایه گذاری میلیارد دلاری بر تئوری جنگ ستارگان به منظور مقابله با آنچه تهدید شوروی خوانده می شد، به سرمایه گذاری بر نخبگان جامعه شوروی از طرق مختلف اقدام کند. پس از فروپاشی شوروی جوزف نای مقاله دیگری تحت عنوان «کاربرد قدرت نرم» در فصلنامه فارن پالسی در سال ۲۰۰۴ منتشر ساخت که تکمیل کننده نظرات قبلی او متناسب با تغییرات جهان در سال های پس از فروپاشی شوروی و بویژه تحولات ناشی از واقعه یازده سپتامبر در روابط بین الملل بود.
چکیده
تفاوتهای جنگ نرم و جنگ سخت
اهداف جنگ نرم - ابزارهای جنگ نرم
چه افراد و تشكلهایی هدف جنگ نرم هستند؟
ابزارهای دشمن در جنگ نرم
تاكتیكهای جنگ نرم - فیس بوک
بازی های رایانه ای تلویزیون
اصول و روش های مقابله با جنگ نرم
برخی راههای مقابله با جنگ نرم
ابعاد و راهكارهای مقابله با جنگ نرم از دیدگاه رهبر انقلاب
باید با این جریان شیطانی خطرناك مقابله شود
هدف های دشمن را كشف كنید
وظایف مجموعه فرهنگی برای مقابله با جنگ نرم
تاکتیک های جنگ نرم
ترور شخصیت با کشیدن کاریکاتور
نتیجه گیری
منابع